Της Σταυρούλας Διονυσοπούλου, υποψήφια Διδάκτωρ Φιλολογίας
στ) Η μεταστροφή των Μεγάλων Δυνάμεων και ο Φιλελληνισμός
Κατά τα έτη αυτά παρατηρήθηκε η μεταστροφή των ευρωπαϊκών δυνάμεων· πρώτο δείγμα αυτής αποτέλεσε η αναγνώριση από την Αγγλία του δικαιώματος των Ελλήνων για ναυτικό αποκλεισμό (Μάρτιος 1823), ενώ το σχέδιο «των τριών τμημάτων» που πρότεινε η Ρωσία το 1824 και συνεπαγόταν την αυτονομία, αλλά όχι την ανεξαρτησία των Ελλήνων, καθιστούσε σαφή πλέον την μεταβολή της πολιτικής τους. Στο πλαίσιο αυτό, η σύναψη των δανείων του 1824-25 δεν ήταν σαφώς άνευ σκοπιμότητας εκ μέρους της Αγγλίας. Ο νέος κύκλος συζητήσεων οδήγησε την άνοιξη του 1826, και ενώ η επανάσταση εξασθενούσε, στην υπογραφή του Πρωτοκόλλου της Πετρούπολης μεταξύ Αγγλίας και Ρωσίας από τους Ουέλινγκτον και Νέσελροντ αντίστοιχα, συνιστώντας το πρώτο επίσημο έγγραφο που αναγνώριζε πολιτικά το ελληνικό κράτος.
Το φιλελληνικό κίνημα αποτέλεσε έναν εκ των παραγόντων που συνέβαλαν ουσιαστικά στην μεταστροφή των Δυνάμεων, καθώς λόγω της δυναμικής και της έκτασής του, που κατά περιπτώσεις ξεπέρασε τα ευρωπαϊκά σύνορα, αναπόφευκτα άσκησε πίεση σε πολιτικό επίπεδο. Η συμβολή του στην επανάσταση δεν περιορίστηκε στην ηθική και οικονομική στήριξη· απεναντίας, δεν ήταν σπάνια η ενεργή συμμετοχή στο πεδίο της μάχης, με αρκετούς εκπροσώπους του να θυσιάζονται υπέρ της των Ελλήνων ελευθερίας. Ο ποιητής λόδρος Βύρων, ο τραπεζίτης Εϋνάρδος και ο στρατηγός Κάρολος Φαβιέρος συνιστούν μερικά εξέχοντα παραδείγματα φιλελλήνων.
ζ) Οι εμφύλιες συγκρούσεις
Οι δύο εμφύλιοι πόλεμοι του 1824 υπονόμευσαν τα κατορθώματα των προηγούμενων ετών και τα χρηστά ιδεώδη που πρέσβευε η εθνεγερσία. Η φιλοδοξία ανάληψης της εξουσίας τύφλωσε τους Έλληνες, φέρνοντάς τους αντιμέτωπους με την μάστιγα του διχασμού. Στον πρώτο εμφύλιο οι πρόκριτοι επικράτησαν των κλεφτοκαπεταναίων, ενώ στον δεύτερο οι αντιμαχόμενες παρατάξεις αναδιαμορφώθηκαν βάσει τοπικιστικών κριτηρίων. Οι νησιώτες από κοινού με τους Ρουμελιώτες (Κουντουριώτης, Μαυροκορδάτος) επικράτησαν των Πελοποννησίων (Κολοκοτρώνης, πρόκριτοι), καθώς, όντας κυβερνητικοί, συνιστούσαν την υπερισχύουσα δύναμη, που διαχειριζόταν άλλωστε και το δάνειο. Το άκρον άωτον των εξελίξεων αποτέλεσε η φυλάκιση του Κολοκοτρώνη (Φεβρουάριος του 1825) και του Οδυσσέα Ανδρούτσου, με τον τελευταίο να δολοφονείται στην Ακρόπολη.
η) Η εξασθένηση του Αγώνα
Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη
Περπατώντας η Δόξα μονάχη
Μελετά τα λαμπρά παλικάρια
Και στην κόμη στεφάνι φορεί
Γεναμένο από λίγα χορτάρια
Που είχαν μείνει στην έρημη γη.
Διονύσιος Σολωμός, Η καταστροφή των Ψαρών
Στο μεταξύ η επανάσταση στην Κρήτη κατεστάλη από τον Χουσείν μπέη, ενώ η διπλή συμφορά της καταστροφής της Κάσου και των Ψαρών έπληξε το ηθικό των Ελλήνων. Η κυβέρνηση υπό το πρόσχημα της πενιχρής οικονομικής κατάστασης άφησε αβοήθητα τα δύο ναυτικά κέντρα, ενώ ανούσια αποδείχτηκε η εκ των υστέρων αποστολή στην Κάσο. Οι συνέπειες ανυπολόγιστες: χιλιάδες Ελλήνων σφαγιάστηκαν, έως πρότινος ευημερούντα νησιά ερήμωσαν, νέο κύμα προσφύγων σημειώθηκε προς τα άλλα νησιά του Αιγαίου και την Πελοπόννησο, επιφέροντας επιπρόσθετα εσωτερικά προβλήματα, ενώ ο φόβος είχε κυριεύσει τους υπόλοιπους νησιώτες. Η θετική έκβαση της κρίσιμης ναυμαχίας του Γέροντα υπό τον Ανδρέα Μιαούλη έναντι του κατά πολύ υπερέχοντα αριθμητικά τουρκοαιγυπτιακού στόλου, έδωσε ξανά πνοή στον ναυτικό αγώνα (29 Αυγούστου 1824).
Μέσα στην δίνη του εμφυλίου πολέμου η κυβέρνηση υποτίμησε αρχικά την επικινδυνότητα του Ιμπραήμ, ο οποίος αποβιβάστηκε ανενόχλητος τον Φεβρουάριο του 1825 στην Μεσσηνία. Υπό την πίεση της καταστάσεως, δεδομένου ότι η φυλάκιση των σπουδαίων οπλαρχηγών δεν επέτρεπε οργανωμένη άμυνα στην Πελοπόννησο, ο τότε υπουργός Εσωτερικών, Παπαφλέσσας γνωστός για την διαπρύσια διακήρυξη των απόψεών του, αποφάσισε να αναλάβει εκστρατεία με σκοπό να ανακόψει την πορεία του Ιμπραήμ. Το αποτέλεσμα ήταν θλιβερό· στις 20 Μαΐου βρήκε μάταιο θάνατο στο Μανιάκι πολεμώντας ως άλλος Λεωνίδας σε μία μάχη άνιση, η έκβαση της οποίας είχε εκ προοιμίου κριθεί.
Η κυβέρνηση κατόπιν λαϊκής απαιτήσεως και λόγω της δυσμενούς καταστάσεως, αναγκάσθηκε να προχωρήσει στην χορήγηση αμνηστίας στους οπλαρχηγούς στις 18 Μαΐου. Η κίνηση αυτή δεν στάθηκε, ωστόσο, ικανή για να αποτρέψει την κατάληψη της Τριπολιτσάς από τον αιγυπτιακό στρατό. Μόνο στους Μύλους της Αργολίδος επετεύχθη υπό τον Δημήτριο Υψηλάντη από κοινού με τους Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη και Ιωάννη Μακρυγιάννη σημαντική νίκη, διαφυλάσσοντας το Ναύπλιο. Ο Κολοκοτρώνης διακρίνοντας την αδυναμία αντιμετωπίσεως του τακτικού αιγυπτιακού στρατού, εφάρμοσε στο εξής την τακτική του κλεφτοπολέμου, πλήττοντας αργά αλλά συστηματικά τον αντίπαλο.
Ο Κουταχής από την άλλη ερχόμενος σε αδιέξοδο λόγω της αδυναμίας καταλήψεως του Μεσολογγίου μετά από πολύμηνη πολιορκία (Απρίλιος – Δεκέμβριος 1825), ζήτησε την σύμπραξη του Ιμπραήμ. Ο τελευταίος, αν και αρχικά υποτίμησε την δυσκολία του εγχειρήματος και τον ίδιο τον Κουταχή, τελικά διαπίστωσε ότι το Μεσολόγγι ήταν δυσάλωτο. Οι πολιορκούμενοι αντιστάθηκαν στις εφόδους του Ιμπραήμ και αρνήθηκαν σε κάθε περίπτωση να παραδοθούν. Ο πραγματικός αντίπαλος τους ήταν η πείνα που επέφερε η αδυναμία ανεφοδιασμού. Ζωντανός οργανισμός που να μην καταναλώθηκε από τους Μεσολογγίτες δεν απέμεινε πια στον τόπο αυτό. Η τελική αποτυχία του Μιαούλη για ανεφοδιασμό στο τέλος του Μαρτίου, έκρινε την οδυνηρή εξέλιξη των γεγονότων. Η ηρωική έξοδος την νύχτα της 10ης Απριλίου κρίθηκε ως η μοναδική λύση. Παρά την σχολαστική οργάνωσή της, το σχέδιο φαίνεται ότι προδόθηκε, με αποτέλεσμα τον σφαγιασμό χιλιάδων Ελλήνων. Το θάρρος, η γενναιότητα και η φιλοπατρία των «ελεύθερων πολιορκημένων» εμφύσησαν συναισθήματα απέραντου θαυμασμού τους Ευρωπαίους λειτουργώντας θετικά προς την επίλυση του ελληνικού ζητήματος.
Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·
Λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.
Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·
Στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:
«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τι σ’ έχω γω στο χέρι;
Οπού συ μου ‘γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει».
———————————————————
Μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη,
Η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι· Με χίλιες βρύσες χύνεται, με χίλιες γλώσσες κραίνει·
Όποιος πεθάνει σήμερα χίλιες φορές πεθαίνει.
Διονύσιος Σολωμός, Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Σχεδίασμα Β’
Στο εξής ο Γεώργιος Καραϊσκάκης κλήθηκε ως επικεφαλής να σώσει την επανάσταση στην Ρούμελη, επιτυγχάνοντας, αν και με επιβαρυμένη υγεία, σε λίγους μόλις μήνες να επικρατήσει στο μεγαλύτερο τμήμα της Στερεάς Ελλάδας, με ορόσημο των επιτυχιών του να αποτελεί η νίκη στην Αράχοβα (24 Νοεμβρίου 1826). Ο πρόωρος και άτυχος, όμως, θάνατός του από σφαίρα σε μικροσυμπλοκή στέρησε από την επανάσταση έναν κορυφαίο στρατιωτικό νου βυθίζοντας στην θλίψη το πανελλήνιο. Ακολούθησε η παράδοση της Ακροπόλεως στον Κιουταχή (24 Μαΐου 1827). Η απουσία ενός ικανού επικεφαλής έγινε απολύτως αισθητή.
Στο μέτωπο της Πελοποννήσου, ο Κολοκοτρώνης με το σύνθημα «φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους» κράτησε ζωντανό τον επαναστατικό παλμό, ενώ ο Ιμπραήμ οργισμένος από την αντίσταση που συνάντησε, βάλθηκε να καταστρέψει κάθε μορφή ζωής σε αυτόν τον τόπο, λαμβάνοντας την ηχηρή απάντηση του Γέρου του Μοριά: «Τί, τὰ δένδρα μας ἂν τὰ κόψης καὶ τὰ κάψης, τὴν γῆν δὲν θέλει τὴν σηκώσεις καὶ ἡ ἴδια ἡ γῆς ποὺ τὰ ἔθρεψε, αὐτὴ ἡ ἴδια γῆ μένει δική μας καὶ τὰ ματακάνει. Μόνο ἕνας Ἕλληνας νὰ μείνει πάντα θα πολεμοῦμε και μὴν ἐλπίζεις πὼς τὴν γῆν μας θὰ τὴν κάμης δική σου· βγάλτο ἀπὸ τὸ νοῦ σου».
θ) Η Γ΄ Εθνοσυνέλευση
Εν τω μεταξύ, πραγματοποιήθηκε η Γ΄ Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας (Μάρτιος – Μάιος 1827), η οποία θα είχε προ καιρού συντελεστεί αν δεν επικρατούσαν οι εμφύλιες διαμάχες. Κατά την διάρκεια αυτής απεφασίσθη με ψήφισμα η ανακήρυξη του Ιωάννη Καποδίστρια ως Κυβερνήτη. Η συμφωνία προς το πρόσωπό του ήταν αποτέλεσμα του αδιαμφισβήτητου κύρους που τον συνόδευε και που συνεπαγόταν ότι ουδείς δεν θα τολμούσε να εκφράσει τυχόν διαφωνία. Έως την άφιξή του, κυβερνητικά καθήκοντα θα εκτελούσε η τριμελής Αντικυβερνητική Επιτροπή. Μεταξύ άλλων ψηφισμάτων ήταν η αποκατάσταση των πολιτικών δικαιωμάτων του Δημητρίου Υψηλάντη, που προ ενός έτους είχε στερηθεί διότι άσκησε δριμεία κριτική στο λεγόμενο «ψήφισμα της υποτέλειας» στους Άγγλους (1825), ενώ την ηγεσία του στρατού και του στόλου ανατέθηκαν στον Ριχάρδο Τσουρτς και τον λόρδο Κόχραν αντίστοιχα. H επιλογή των προσώπων αυτών καθιστά φανερό ότι η καχυποψία επικρατούσε ακόμη μεταξύ των Ελλήνων. Επιπλέον, κρίθηκε αναγκαία η σύναψη τρίτου δανείου ύψους έως 5.000.000 διστήλων, την διαπραγμάτευση των όρων του οποίου επιτρεπόταν να αναλάβει ο Καποδίστριας, ενώ ακυρώθηκαν όσες παράνομες εκποιήσεις εθνικών γαιών είχαν έως τότε συντελεστεί. Το σύνταγμα που ψηφίστηκε ήταν το τελειότερο σε σχέση με τα προηγούμενα, το πιο φιλελεύθερο, διέθετε σταθερό χαρακτήρα, γι’ αυτό ονομάστηκε «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος» αντί «Προσωρινόν» και θα μπορούσε, παρά τις ξενικές καταβολές του, να χαρακτηριστεί πρότυπο για τα δεδομένα της εποχής.
ι) Προς την δημιουργία ανεξάρτητου κράτους
Οι Μεγάλες Δυνάμεις έχοντας επανεξετάσει τα συμφέροντά τους φαίνονταν πλέον αποφασισμένες να επέμβουν το ελληνοτουρκικό ζήτημα για την επιβολή ειρήνευσης. Με την υπογραφή της Ιουλιανής σύμβασης του Λονδίνου, η Γαλλία εντάχθηκε στην αρχική συμφωνία Αγγλίας – Ρωσίας, όπως είχε συναφθεί στο Πρωτόκολλο της Πετρούπολης έναν χρόνο νωρίτερα. Δεδομένης της υποχωρήσεως της ελληνικής επαναστάσεως, η εξέλιξη θεωρήθηκε ευοίωνη. Η κρίση του σουλτάνου ότι ο απρόσμενος θάνατος του Κάνιγκ θα εμπόδιζε την εφαρμογή της ήταν απολύτως εσφαλμένη.
Οι τρείς Δυνάμεις απέβλεπαν στην διακοπή των εχθροπραξιών μεταξύ των δύο λαών και την συνεπακόλουθη αναγνώριση της Ελλάδος ως αυτόνομου κράτους, χωρίς όμως να επιθυμούν οιανδήποτε εμπλοκή σε πολεμική διένεξη με την Τουρκία. Ο αντιφατικός χαρακτήρας αυτής της επιδιώξεως έγινε αντιληπτός στην πράξη, καθώς η ανυποχώρητη στάση της Τουρκίας, επέφερε την καθοριστική σύγκρουση στην ναυμαχία του Ναβαρίνου (8/20 Οκτωβρίου 1827). Οι ναύαρχοι Κόδριγκτον, Δεριγνύ και Χέυδεν, απάντησαν στην προκλητική στάση και τους κανονιοβολισμούς του τουρκοαιγυπτιακού στόλου, επιτυγχάνοντας μετά από ναυμαχία διάρκειας τεσσάρων ωρών την πανωλεθρία του.
Με την άφιξη του Καποδίστρια η επανάσταση ενδυνάμωσε, ενώ ο ίδιος παρήγαγε αμέσως ζηλευτό έργο σε όλους του τομείς και η ανορθωτική πολιτική του εγκρίθηκε κατά τις εργασίες της Δ΄ Εθνοσυνελεύσεως. Παρά την ειρήνευση που απαιτούσε η συνθήκη του Λονδίνου, απαραίτητη για την εδραίωση ελληνικού κράτους ήταν η εκκαθάριση της Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας από το εναπομείναντα τουρκοαιγυπτικά στρατεύματα. Στην κατεύθυνση αυτή συνέβαλε η απόφαση της Αγγλίας και της Γαλλίας να αποστείλει στρατό στην Πελοπόννησο υπό την ηγεσία του Γάλλου στρατηγού Μαιζόν, ο οποίος αποβιβάστηκε πλησίον του Πεταλιδίου Μεσσηνίας τον Αύγουστο του 1828. Η επιλογή αυτή των δύο χωρών οφειλόταν στην πίεση που δέχονταν λόγω του ρωσοτουρκικού πολέμου και της αυξημένης δυναμικής που είχε πλέον αναπτύξει η Ρωσία. Στο πλαίσιο της εκκαθαρίσεως επετεύχθη και η τελευταία σπουδαία νίκη στην Πέτρα της Βοιωτίας από τον Δημήτριο Υψηλάντη τον Σεπτέμβριο του 1829.
«Ἡ Ἑλλὰς θέλει σχηματίσει ἓν Κράτος ἀνεξάρτητον καὶ θέλει χαίρει ὅλα τὰ δίκαια, πολιτικά, διοικητικά καὶ ἐμπορικά, τὰ προσπεφυκότα εἰς ἐντελῆ ἀνεξαρτησίαν».
Πρωτόκολλο Λονδίνου της 3ης Φεβρουαρίου 1830, Άρθρο 1ο
Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος, πράγματι, καθόρισε τις εξελίξεις· με την έκβασή του κατ’ αρχάς ανάγκασε τον σουλτάνο να υποχωρήσει συνυπογράφοντας την συνθήκη της Ανδριανούπολης (14 Σεπτεμβρίου 1829) που επικύρωνε την αναγνώριση εκ μέρους του της ισχύος των προγενέστερων αποφάσεων των Προστάτιδων Δυνάμεων, καθώς και της αυτονομίας του ελληνικού κράτους. Κατά δεύτερον, Αγγλία και Γαλλία, δρώντας ανταγωνιστικά προς την επιτυχή διευθέτηση του ζητήματος από την Ρωσία υποστήριξαν την ανεξαρτησία της Ελλάδος έναντι της αυτονομίας. Πράγματι, στις 22 Ιανουαρίου / 3 Φεβρουαρίου του 1830 υπογράφτηκε η ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους από τις τρείς προστάτιδες χώρες. Στο πρωτόκολλο της Ανεξαρτησίας αναφερόταν και ο κληρονομικός ηγεμόνας που θα αποστελλόταν στην Ελλάδα. Ο καθορισμός των συνόρων στην γραμμή Σπερχειού – Αχελώου (συμπεριλαμβανομένων των Σποράδων, της Εύβοιας και των Κυκλάδων), δυσαρέστησε, ωστόσο, τον Καποδίστρια, οι ενέργειες του οποίου ήταν καταλυτικές για την διεύρυνση των συνόρων στην γραμμή Αμβρακικού – Παγασητικού το 1832 (συνθήκη Κωνσταντινουπόλεως), όταν όμως ο ίδιος είχε ήδη δολοφονηθεί.
Εκ των πραγμάτων και δεδομένης της εξελίξεως των γεγονότων η αποδοχή της εξωτερικής βοηθείας και η κατά τρόπον τινά σχέση κηδεμονίας που ανεπτύχθη αποτέλεσε την μόνη ατραπό που θα μπορούσε να εγγυηθεί την δικαίωση του Αγώνα. Ωστόσο, λόγω των ασφυκτικών συνόρων του νεοσύστατου κράτους και της πλειάδας των αλύτρωτων περιοχών, η αίσθηση του ανεκπλήρωτου δικαιολογημένα φώλιασε στις ψυχές των Ελλήνων.
ια) Σχολιάζοντας την πορεία του ελληνικού κράτους
Μετά κόπου και πολλών παθών πραγματώθηκε η παλιγγενεσία· ποια όμως συμφορά απέμεινε χωρίς να την υποστεί ο Έλλην; Στην πραγματικότητα, με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας ένα νέο επίμοχθο κεφάλαιο άρχισε. Το ελληνικό κράτος δεν ήταν παρά μια έρημη γη. Οι πολιτικοί ηγέτες περισσότερο ή λιγότερο ικανοί είχαν να επιλύσουν μια σωρεία ζητημάτων για να δημιουργήσουν ένα ανταγωνιστικό και σύγχρονο κράτος ξεκινώντας κυριολεκτικά από το μηδέν σε όλους τους τομείς και έχοντας ως μόνιμη τροχοπέδη τα εξωτερικά δάνεια, μία τροχοπέδη που μας ακολουθεί έως σήμερα.
Ακόμη, χρειάστηκε αγώνας για να αποκτήσει ο θεσμός της βασιλείας, που αναπόφευκτα συνόδευσε την ανεξαρτησία, πιο δημοκρατικό χαρακτήρα, ενώ πολλάκις κλόνισε την πολιτική σκηνή επιφέροντας οξείες κρίσεις με αποκορύφωμα τον Εθνικό Διχασμό στις αρχές του 20ου αι. Αξίζει να ειπωθεί ότι χρειάστηκε να φτάσουμε στο 1844 για την δημιουργία του πρώτου Συντάγματος, γεγονός που αντιτίθεται στον φιλελεύθερο χαρακτήρα που απέπνεαν τα επαναστατικά συντάγματα. Τελικά, η Ελλάς θα πορευτεί με το καθεστώς της μοναρχίας έως το 1974.
Μείζον ζήτημα αναδείχτηκε η διεκδίκηση των αλύτρωτων περιοχών. Η Μεγάλη Ιδέα, όπως ονομάστηκε, αποτέλεσε την κυριότερη επιδίωξη του ελληνικού κράτους έως 1922. Η υλοποίηση της απαιτούσε de facto την εμπλοκή σε σειρά πολεμικών συγκρούσεων, που, αν και δεν απέβησαν άκαρπες, έληξαν οδυνηρά με την μικρασιατική καταστροφή. Με την Συνθήκη της Λοζάνης τα σύνορα σταθεροποιήθηκαν. Τελευταία προσάρτηση ήταν αυτή των Δωδεκανήσων το 1947.
Ο 20ος αιώνας επεφύλασσε εξίσου πολλά δείνα, χείριστο των οποίων θεωρήθηκε ο εμφύλιος πόλεμος. Αργότερα, η πτώση του Γέρου της Δημοκρατίας το 1965, άνοιξε τον δρόμο για την δικτατορία των Συνταγματαρχών, υποβάλλοντας τον λαό σε νέο καθεστώς καταπίεσης. Το τίμημα της ανατάσεως που σημειώθηκε τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, πληρώθηκε με την οικονομική κρίση που όλοι βιώσαμε.
Άκοπα συμπεραίνεται ότι κάθε προσπάθεια ανορθώσεως κατά τα διακόσια έτη ανεξαρτησίας, αναχαιτίστηκε από μοιραίες εξελίξεις. Στο πλαίσιο αυτό οφείλουμε να αισθανόμαστε υπερήφανοι για όσα επιτεύχθηκαν και με εθνική επαγρύπνηση και bona fide προς τους εταίρους να μην επιλέξουμε την αβελτερία. Τα ήδη γενόμενα ας είναι οδηγός που θα ενισχύσει την διορατικότητα μας.
Επίλογος
Η ελευθερία εξ ορισμού είναι ευμετάβλητη και η αντιμετώπισή της ως πάγια υποδεικνύει τουλάχιστον έλλειψη διορατικότητας, ιδίως στην σύγχρονη εποχή, διότι η χαλιναγώγηση των μαζών λαμβάνει νέες μορφές. Για τον λόγο αυτό, η προάσπιση των αξιών του ουμανισμού μέσω της ενισχύσεως των ανθρωπιστικών επιστημών συνιστά τον μοναδικό σύμμαχο έναντι του τεχνοκρατούμενου κόσμου που βάλλει τόσο το φυσικό περιβάλλον όσο και τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου. Επιπλέον, αναγκαία κρίνεται η προάσπιση των αξιών οι οποίες αποτέλεσαν το ανάθρεμμα του διαφωτισμού και λειτούργησαν ως θρυαλλίδα των προεπαναστατικών κινήσεων των Ελλήνων, αλλάζοντας τον ρου της ιστορίας, υπό την σκέψη ότι συνιστούν διαχρονικό οδηγό ευημερίας. Εμείς ευρισκόμενοι στην παρούσα γεωπολιτικής σημασίας θέση, οφείλουμε να συναισθανόμαστε ότι «φυλάμε Θερμοπύλες» του δυτικού πολιτισμού κάνοντας πιο επιτακτική την ανάγκη να μην απεμπολήσουμε τα κυριαρχικά δικαιώματα έναντι σε κάθε εξ ανατολής πρόκληση.
Σπουδαιότερη ένδειξη ευγνωμοσύνης στον αγώνα Εκείνων είναι η συνέχιση της πορείας που χάραξαν, της ενδυναμώσεως, της αυτάρκειας και της αποκοπής των αόρατων νημάτων που υποθάλπουν την τωρινή μας ανελευθερία. Η πραγμάτωση αυτών οφείλει να λάβει χώρα στο πλαίσιο της ευγενούς άμιλλας, του σεβασμού στην ιδιαιτερότητα κάθε λαού κι ανθρώπινης ύπαρξης, αφενός, και της υπερασπίσεως της ευημερίας του συνόλου των πολιτών του ελληνικού κράτους, αφετέρου, αποβλέποντας αποκλειστικά στην αριστοτελική ευδαιμονία. Μόνη διέξοδος: η ατενής στροφή προς τον «Έλληνα» μέσω της αυτοπαρατήρησης και της ανασκόπησης της ιστορικής του διαδρομής. Ο πνευματικός πλούτος που μας κληροδότησαν οι πρόγονοί μας και η παραδειγματική τους στάση μπορούν εν τέλει να τιμηθούν μόνο μέσω της αέναης αντιπροσωπεύσεως τους εξ ημων· αυτός είναι ο μοναδικός φόρος τιμής που έχουμε χρέος να αποδώσουμε.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Finlay George, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, μετάφρ. Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2009.
Συλλογικό έργο, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΒ’, Αθήνα 1975.
Τρικούπης Σπυρίδων, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων, Αθήνα 2007.